Тангуннан Ли Сын Манға дейін
Корей түбегіндегі алғашқы мемлекетті ресми корей нұсқасы бойынша Тангун біздің эрамызға дейінгі 2333 жылы негізін қалаған, сол кезде барлық корейлердің мифтік атасы Тангун Корей түбегінде алғашқы мемлекетті құрған. Патшалық Чосон немесе «Таңғы балғындық елі» деп аталды. Кейбір тарихшылар бұл датаның дұрыстығына күмән келтіреді, өйткені Тангун туралы мифті будда монахы Ирён (1206-1289) Самгук Юса (Үш патшалық шежіресі) 13 ғасырдың аяғында ғана жазып алған. Қытайлардың Корей түбегіне басып кіруінің нәтижесінде б.з.б. 108 ж. ежелгі Чосон құлады.
Тарихтың келесі кезеңі түбектің әртүрлі бөліктеріндегі рулардың күресімен және олардың шағын қала-мемлекеттерге бірігуімен белгілі болды. Бірқатар шексіз соғыстарда күшті қала мемлекеттері күшейіп, әлсіз бәсекелестерді өз ықпалына бағындырды. Ескі және жаңа дәуірлер тоғысында түбекте үш Когурё (б.з.д. – 668 37 жыл), Пэкче (б. з. б. – 660 18 жыл) және Силла (б.з.д. 57 – 668) мемлекеттері, Пэкче (б.з.б. 18 – 660) және Силла (б.з.б. 57 – 935) қалған болатын. Негізінде Кая тайпалық одағы (42-562 жыл) болғанымен, әдетте Корея тарихы бойынша оқулықтарда бұл туралы сирек түрде айтылады.
Корей түбегіндегі ұзақ уақыт бойы ең күшті патшалық Когурё болып қала берді, бірақ екі майданда – солтүстіктегі Тан Қытайдағы және Пэкченнің Силламен одақтасуынан – соғыстан әлсіреп қалды. Осы текетірестен жеңіспен шыққан Силла патшалығы Корей түбегінің бүкіл аумағын 668 жылы біріктірді. Корей үкіметінің бүкіл территориясы біртұтас үкіметпен басқарылып, саяси тәуелсіздік сақталса да, корей халқы Корё патшалығы кезінде (918-1392) саяси, әлеуметтік және мәдени тұрғыдан толық біртұтас болды.Чосон патшалығы тұсында (1392-1910) билеуші әулеттің билігі одан әрі орталықтандырылып және мәдениет дамыды. Сонымен, Чосон әулетінің 4-ші билеушісі Ван Сэджонның тұсында 1443 жылдың аяғы – 1444 жылдың басында корей жазуының түпнұсқасы Хунмин Чоным (Халыққа дұрыс айтылу бойынша нұсқау) әзірленді, оны қазіргі оңтүстік кореялықтар хангыль деп атайды. Сонымен бірге Корё мен Чосон патшалықтары тұсында корей халқы қидандар, моңғолдар, маньчжурлар, жапондар сияқты басқыншылардың сырттан келген шапқыншылығына төтеп бере алды.
19 ғасырдың ортасында Солтүстік-Шығыс Азияда орасан зор өзгерістер болды: Батыс державалары Кореяның ең жақын көршілері Қытай мен Жапонияға тең емес шарттарды қояды. Көршілерінің тағдырын қайталаудан қорқып, сол кезде «Чосон әулеті» атанған Корея Батыстың дипломатиялық және сауда қарым-қатынастарын орнату жөніндегі ұсыныстарын бой бермей қабылдамады. Сондықтан Корея «Оқшауланған патшалығы» атауын алды.Мэйдзи реформаларын тамаша жүргізе отырып, Жапония күтпеген жерден, Корей түбегіне өз ықпалын тарату үшін күреске қосылды. Осы реформалар арқылы Жапония білім беруді, экономиканы және әскери саланы реформалады, бұл оған Солтүстік-Шығыс Азияда, Қытайда әлсіреген гегемонды 1894-1895 жылдардағы соғыста және 1904-1905 жылдардағы Ресей империясымен соғыста жеңуге мүмкіндік берді.
Азиялық және батыстық бәсекелестердің ықпалын шектей отырып Жапония 1910 жылы Корей түбегін күшпен аннексиялап, отаршылдық режим орнатты. Отарлау кезеңінде Корея езгі мен қанауға ұшырады, олар өздерінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу мүмкіндігінен айырылды, яғни тәуелсіздіктерінен айырылды. Екінші дүниежүзілік соғыстың аяғына қарай, 1945 жылы Жапония әлсіреді және одақтас әскерлерден жеңілді. Екінші дүниежүзілік соғыста Жапонияның жеңілуі корейлер үшін 35 жылдық отаршылдық режимінен көптен күткен азаттық болды.
Сонымен қатар, Екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесі бойынша Корей түбегі бірнеше жыл бойы Кеңес Одағы мен АҚШ-тың бақылауында болды. Түбек 38-ші параллель бойымен екі бөлікке бөлінді, Америка Құрама Штаттары оңтүстік бөлігін, ал Кеңес Одағының бақылауында Солтүстік бөлігін болды. Шын мәнінде, оккупациялаушы армиялардың әрқайсысы өз қарамағындағы аймақта жау ықпалының таралуына жол бермеуге тырысты, сондықтан түбекте біртұтас тәуелсіз мемлекет құруға бағытталған күш-жігер туралы мәлімдемелер негізсіз болды. Оның орнына әр тарап Корей түбегінің солтүстік және оңтүстік бөліктеріне сәйкесінше коммунистік және капиталистік саяси тәртіптің өзіндік жүйесін енгізді. Екі жақты корей халқының тағдыры туралы бітпейтін келіссөздерде державалардың ешқайсысы бір-бірімен келісімге келмеді, сондықтан Америка Құрама Штаттары Корей түбегі мәселесін БҰҰ қарауына берді, онда американдықтардың кеңестік тарапқа қарағанда одақтастары көбірек болды. БҰҰ Бас Ассамблеясы Біріккен Ұлттар Ұйымының Корея бойынша Уақытша комиссиясының қамқорлығымен жалпы сайлау өткізуге дауыс берді.
Сайлау тек 38-ші параллельдің оңтүстігіндегі аумақтарда 1948 жылы 10 мамырда өтті. Кеңес Одағы БҰҰ комиссиясына 38-ші параллельдің солтүстігінде халық көп оңтүстіктің өкілі жеңеді деп сеніп, рұқсат бермеді. Осылайша, Ли Сынман Корея Республикасының тұңғыш президенті болып сайланды. Біраз уақыттан кейін Мәскеудің көмегімен Ким Ир Сен 38-ші параллельдің солтүстігінде билікке келді.
Өз тәуелсіздігінің алғашқы он жылдығында Корея Республикасы айтарлықтай саяси экономикалық қиындықтырды бастан кешірді. Ел көмекке мұқтаж болғандықтан оңтүстік кореялықтар бұл кезеңді «Экономикалық көмек» деп атайды. Корей Республикасының бірінші президенті Ли Сын Ман айтарлықтай саяси реформалар жүргізе алмады, халықтың әл-ауқаты да көтерілген жоқ, сондықтан да 1960 жылы сәуір айында студенттік толқулар басталып, президент отставкаға кетуге мәжбүр болды. Ли Сын Манның орнына келген Демократиялық партияның өкілі Чан Мён сол жылдың тамыз айында жаңа үкімет құрып, елде Екінші Республика пайда болды.
Алайда Чан Мён халық арасында айтарлықтай қолдау таппады, экономиканы жақсарту үшін қадамдар жасамады, сондықтан да 1961 жылы 16 мамырда генерал Пак Чжон Хи ұйымдастырған төңкеріс нәтижесінде Екінші Республика өз жұмысын тоқтатты.
Генерал Пак Чжон Хи Халықтық қалпына келтіру бойынша Жоғарғы кеңесті басқара отырып, өз қол астына сот, заңшығарушы, атқарушы билікті біріктірді.1963 жылы президенттік сайлау кезінде Пак Чжон Хи президент тағына сайланды.
Нұрлан Оспанов
Р.Б. Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының ғылыми қызметкері,
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің аға оқытушысы
e-mail: osp_nurlan@mail.ru
