БҰҰ-дағы 1993 жылғы әзірбайжан-армян қақтығысы

   Аңдатпа. Аңдатпа. Мақалада Әзірбайжан мен Арменияның Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесіндегі Қарабақ пен Әзірбайжанның іргелес жеті аумағының кімге тиесілі екені қарастырылады. Екі соғысушы елдің ресми өкілдерінің хаттары, БҰҰ Бас хатшысы мен Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының жазбалары, сондай-ақ басқа да мүдделі тараптардың құжаттары 1993 жылы болған ұрыс қимылдарының барысын бақылауға, болжамды орындар мен олардың санын сипаттауға, зардап шеккендер, босқындар, қоныс аударғандар, елдердің президенттерінің қақтығыстың шиеленісуіне реакциясын бағалауға, аймақтық қақтығыстың жалғасуына ішкі және сыртқы факторлардың әсерін қарастыруға мүмкіндік береді.

1993 жылы Қарабақ қақтығысы жаңа күшпен қарқын алды. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі жанжалдасушы тараптардың әрқайсысы екіншісін өздеріне қарсы агрессивті іс-әрекеттерде айыптап, олардың тараптары тек қорғаныс әрекеттерін жүргізіп жатыр деп мәлімдеді. Сонымен қатар, соғыс қимылдарының нәтижесінде армяндар Қарабақты және оған іргелес жеті ауданды басып алды, әзірбайжан елді мекендерінің, қалалар мен тұрғын үйлердің инфрақұрылымы қирады, көптеген адамдар қайтыс болды, әзірбайжан қалаларына таулы жерлер арқылы қар басқан жолдар бойымен босқындар мен ішкі қоныс аударушылардың үлкен ағымы келді. 1993 жылғы орасан зор гуманитарлық апат әзірбайжандықтардың ұжымдық жадында Қарабақ соғысының қайғылы оқиғаларының бірі болып сақталды.

1993 жылы 21 қыркүйекте американдық және ресейлік делегация БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінде Қарабақ бойынша Ресей Федерациясының президенті Б.Н. Елцин мен Америка Құрама Штаттарының президенті Дж. Буштың бірлескен мәлімдемесін жариялады. Олар жанжалдасушы тараптарды қан төгісті тоқтатып оны саяси әдіспен шешуге, сондай-ақ қол жеткізілген бейбіт келісімдерді құрметтеуге шақырды [1, 2 б.].

Әзірбайжан президенті Абулфаз Елшібей екі ядролық алпауыт президенттерінің мәлімдемесіне назар салды, әзірбайжан халқы халықаралық ұйымдардың да, ірі мемлекеттердің де болып жатқан оқиғаларға деген әрекеттеріне өте наразы екенін білдірді. Президент А. Елшібей Арменияның ашық агрессиясы Қарабақтың таулы бөлігін басып алумен ғана емес, сонымен бірге Әзірбайжан аумағының басқа бөлігін – Лачинді, Қазақ ауданының бес ауылын, Нахшывандағы Кярки ауылын, Зангелан ауданының тоғыз ауылын басып алумен де дәлелденетінін атап өтті. Әрі қарай, ол бүкіл әлемдегі армян диаспорасының көптеген және ықпалды мүмкіндіктері туралы тақырыпты қозғады, оның пікірінше, олар басқаларға кінә тағуға, әлемдік қоғамдастықтың назарын болып жатқан жағдайдан алшақтатуға, әлемдік алпауыттардың саясатына әсер етуге тырысты. Мысал ретінде, Президент Елшібей АҚШ Конгресінің жауапты кезеңде Әзірбайжанға қажетті көмек пен қолдаудан айыру туралы негізсіз шешімін келтірді [2, 2 б.].

Осыдан кейін Ресей мен АҚШ президенттерінің бірлескен мәлімдемесіне Армения тарапының назары ілесті. Армения делегациясы «Таулы Қарабақ Республикасы» («ТҚР») мәлімдемесін таратып, оның басшылығы әзірбайжан тарапын делдалдардың жекелеген елдер мен халықаралық ұйымдардың мәселені бейбіт жолмен шешуге талпыныстарына тосқауыл қойды деп айыптады. Құжатта келіссөздер барысында «Республиканың өзін-өзі Қорғау Күштері» Әзірбайжанның «ТҚР» елді мекендерін «басып алудағы» әрекетін тоқтатқаны жайлы айтылды. Бұдан басқа, «ТҚР» ұлы алпауыттар өздерінің беделі мен ықпалын теңдестірілген және бейтарап ұстанымдардан алшақтауға мүмкіндік беретін елдерге әсер ету үшін пайдаланады деген үміт артты [3, 2 б.].

Әзірбайжан делегациясы “ТҚР” атауының таралуына наразылық білдіріп, Әзірбайжанда “ТҚР” сияқты әкімшілік-аумақтық құрылым жоқ екенін атап өтті. “ТҚР” атауы бар құжат Армения Республикасының БҰҰ-дағы өкілдігінің өтініші бойынша таратылды. Сондықтан Әзірбайжан тарапы оны Әзірбайжанның ішкі істеріне өрескел араласу деп санады, себебі мұны арменияның қарулы күштері басып алған Әзірбайжанның бір бөлігін – Қарабақ аудандары мен оған іргелес кейбір аумақтарды аннексиялауды заңдастыру мақсатында жасалды деп есептеді [4, 1 б.].

Қаңтар айының соңында армян делегациясы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінде Армения Республикасы Президентінің хатын тарату арқылы өз елінің блокадасы туралы еске салды. Армян деректеріне сәйкес, экономикалық шектеме орнатылғанға дейін барлық тауарлар мен материалдардың 85 пайызы, оның ішінде ел тұтынатын табиғи газдың 80 пайызы Арменияға Әзірбайжан арқылы келді. Сол кездерде шектемені Арменияның солтүстік көршісі – Грузия арқылы айналып өту әрекеттері ондағы азаматтық соғыстың жүріп жатуымен қиындады [5, 2 б.].

Жағдай 23 қаңтарда Грузияның ауылдық аймақтарының бірінде табиғи газды жеткізуді қамтамасыз ететін құбырдың бір бөлігі – Арменияны энергиямен қамтамасыз ететін соңғы артерия жарылғаннан кейін шиеленісе түсті. Құбырдың істен шығуы көлік жұмыстарының, өнеркәсіптік және ауылшаруашылық өндірісінің, соның ішінде наубайханалардың, коммуналдық қызметтердің және ауруханалар сияқты әлеуметтік қызметтердің қысқаруына немесе жойылуына әкелді. Сондықтан Армения үкіметі Әзірбайжан енгізген шектеуден туындаған Армениядағы дағдарыс туралы мәселені қарау үшін Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстарын шақыруды сұрады [5, 2 б.].

Арменияның шектеуге қатысты мәселесін қарастыра отырып, Қауіпсіздік Кеңесі Армения мен Әзірбайжанның Нахшыван ауданына жеткізілімдер мен материалдар, әсіресе энергия үзілістерінің жойқын салдары бар екенін атап өтті. Қыстың қатал кезеңінде жеткізілімдегі үзілістер осы аймақтың экономикасы мен инфрақұрылымын күйретіп, аштықтың шынайы қаупін тудырды. Бұл жағдайды шешу үшін Қауіпсіздік Кеңесі көмек көрсетуге қабілетті барлық елдерді отын мен гуманитарлық көмек жеткізуді жеңілдетуге шақырды [6].

7 ақпанда Әзірбайжан Сыртқы істер министрлігі БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне армян экспедициялық корпусының бөлімшелері 6 және 7 ақпанда бронетехника мен ауыр артиллерияның көмегімен Әзірбайжан Республикасының Жоғарғы Қарабағының солтүстігіндегі жеті елді мекенді басып алғанын хабарлады. Армения аумағындағы шекаралас қазақ аймағының елді мекендері қатты атқыланғаны хабарланды [7, 2 б.]. Осылайша, Әзірбайжан тарапы өз елінің аумақтық тұтастығын бұзу жағдайларын тіркеп, оларды БҰҰ-ға тапсырып отырды.

Сонымен қатар, Әзірбайжан делегациясы Ресей президенті Борис Ельцин әкімшілігінің Ресейдің посткеңестік кеңістіктегі бұрынғы саяси ықпалын қалпына келтіруге деген ұмтылыстарына қарсы тұруға тырысты. 1993 жылы 28 ақпанда Б.Ельцин “Азаматтық одақ” съезіндегі сөйлеген сөзінде “тиісті халықаралық ұйымдар, соның ішінде БҰҰ Ресейге бұрынғы КСРО аумағындағы бейбітшілік пен тұрақтылықтың кепілі ретінде арнайы өкілеттіктер беруі керек” деген идеяны алға тартты. Ресейге арнайы өкілеттіктер беру мүмкіндігі туралы мәлімдеме Бакуде алаңдаушылық туғызды, себебі президент Елшібей әкімшілігі бұл сөзсіз жаңа егемен мемлекеттердің ішкі істеріне кедергі келтіреді және сайып келгенде олардың ұлттық тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығына қауіп төндіреді деп санады. Әзірбайжан Ресейдің Минск келіссөз процесінің толық мүшесі ретінде ЕҚЫК шеңберіндегі армян-әзірбайжан қақтығысына қатысуын ұйымдастырды [8, 2 б.].

Абульфаз Елшібей әкімшілігі бейбіт келіссөздер қарсаңында және оны өткізу барысында Армения Республикасының жаңа Әзірбайжан аумақтарын басып алып, шабуыл әрекеттерін жасағанына назар аударды. Минск тобының кезектен тыс алдын ала жиналысына дейін армян әскерлері Әзірбайжан Республикасының аумағындағы жиырмаға жуық ауылды басып алды [9, 2 б.].

Сонымен бірге, Әзірбайжан Сыртқы істер министрі Тофик Ғасымов Минск конференциясы аясында армян-әзірбайжан қақтығысын шешуге ұмтылды. Ол Минск конференциясының басталуына дейін Таулы Қарабақты және Әзірбайжанның басқа да жақын аумақтарын толық демилитаризациялауды жүзеге асыруға үміттенді.  Мұндай идеалистік көзқарас аймақтағы өмірді қалыпқа келтіруге және қоныс аударғандардың әскери күш қолдану мүмкіндігін жоққа шығарып, олардың тұрақты тұратын жерлеріне оралуына жағдай туғызады [10, 1 б.].

Әзірбайжан саясаткерлерінің көзқарасы бойынша, Армения басшылығы негізінен Әзірбайжан Республикасының аумағында Армения Республикасының қарулы күштерін де, олар қолдайтын Таулы Қарабақ армяндарының әскери құралымдарын да сақтап қалуға тырысты. Аймақтағы бұрыннан орын алып келе жатқан мәртебенің сақталуы Арменияның қазірде армян қарулы күштерімен басып алынған Әзірбайжан аудандарын бақылауға алатынын білдірді. Қақтығыс аймағындағы мұндай әскери-саяси жағдай Минск конференциясында Әзірбайжан тарапына қысым көрсетуге мүмкіндік берер еді [10, 1 б.].

Осы уақытта армян-әзірбайжан қақтығысы аймағында соғыс қимылдары жалғасып жатты. Әзірбайжан делегациясының БҰҰ-дағы хабарламаларына сәйкес, 1993 жылы 27 наурызда Армения қарулы күштері Әзірбайжанның Келбаджар ауданына басып кірген. 1993 жылғы 27 наурыздан бастап Армения қарулы күштері Әзірбайжан Республикасы мемлекеттік шекарасының батыс және оңтүстік-батыс бөлігінде ауқымды шабуылға көшті. Шабуыл мемлекеттік шекараның батыс және оңтүстік-батыс бөліктерінің елді мекендеріне зымыран мен бомбалық соққылар беретін ауыр артиллерия мен жауынгерлік авиацияны қолдана отырып, бронетранспортерлердің қолдауымен жүзеге асырылады. Соңғы әскери соғыс қимылдары нәтижесінде Армения Әзірбайжанның 1000 шаршы км-ден астам аумағын басып алды, ал 1993 жылдың 3 сәуірінде облыс орталығы Келбаджар басып алынды. Сондай -ақ, хатта Арменияда орналасқан 7 -ші орыс армиясының әскери қызметшілері армян бөлімшелерінің шабуыл операциясына қатысқаны хабарланды [11, 2 б.].

Армян тарапы, өз кезегінде, Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңестің (ЕҚЫК) басшылығымен Женевада өткен бейбіт келіссөздерде Әзірбайжан тарапын аймақтағы атысты тоқтату мәселесінде конструктивті емес позиция ұстады деп айыптады [12, 2 б.].

Келбаджарда армян қарулы күштерінің кең ауқымды шабуылына байланысты Түркияның БҰҰ-дағы тұрақты өкілі Мұстафа Акшин БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне 60 000 адам қоршауға алынғанын, 28 әзірбайжан ауылының басып алынғанын, көптеген адамдар қаза тауып,  мыңдаған әзірбайжандықтардың үйлерін тастап бара жатқандарын хабарлады [13].

Келбаджардағы босқындардың үлкен ағымы туралы хабар алған Бакудегі Босқындар істері жөніндегі Жоғарғы Комиссарының Басқармасы (БЖКБ) миссиясы соғыс қимылдарынан кейін бірден кенеттен туындаған төтенше жағдайды бағалау үшін Гәнжә мен Дашкесанға дала тобын жіберді. Босқындар мәселесі бойынша жағдайды бағалай отырып, далалық миссия төтенше көмек заттарына (көрпе, жылы шатырлар, ұйықтайтын сөмкелер және негізгі азық-түлік тауарларына) шамамен 5000 жер аударылған адам мұқтаж деген қорытындыға келді [14, 3 б.].

БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесімен хат алмасу кезінде әзірбайжан делегациясы 1993 жылы сәуірде Әзірбайжанның оккупацияланған аудандарында шоғырланған армян қарулы күштерінің шабуылдарының бағытын кеңейту туралы ескертті. Әзірбайжан мамандарының бағалауы бойынша, 200 мыңнан астам адам тұратын Физули, Джебраил, Кубатлин және Зангелан аудандары басып алу қаупіне ұшырады [15, 2 б.]. Әзірбайжандықтар Армяндардың өз жеріне шабуыл жасауын Арменияның Әзірбайжанға деген аумақтық дауымен түсіндірді [16, 1 б.].

Армян делегациясы, өз кезегінде, Бакуді 5 сәуірде Әзірбайжан әскерінің бөліктері Таулы Қарабақ шекарасын бұзып, Гадрут ауданының Тог ауылына қарай үлкен шабуыл ұйымдастырды деп айыптады. Армяндардың хабарлауынша, қарқынды зымыран-артиллериялық атыс екі түрлі бағытта жүргізілді: оңтүстіктен – Гадрут ауданының орталығы мен Эдилу ауылы, сондай – ақ солтүстіктен-Мардакерт ауданындағы Неркин-Хоратаг бағытында. Әзірбайжандық реактивті ұшқыш 5 сәуірде 16 сағат 30 м. Мартуни ауданының орталығына кассета бомбаларын тастады, нәтижесінде көптеген құрбандар зардап шекті. Әзірбайжан қарулы күштерінің шабуылдары және Лашын гуманитарлық дәлізін оңтүстік бағыттан артиллериялық атқылау адамдардың қозғалысына және дәліз арқылы жүк тасымалдауға айтарлықтай зиян келтірді [17, 2 б.].

Армян қарулы күштерінің өз аумағында кеңеюін тоқтата тұру үшін әзірбайжан басшылығы өз күш-жігерін БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің армян қарулы күштерін басып алынған аумақтармен шығаруды талап ететін қарар қабылдауына бағыттады. Әзірбайжан дипломаттары мұндай қарардың қабылдануы болашақта осындай агрессивті акциялардың қайталанбауына қызмет етеді деп санады, бұл өз кезегінде Минск тобының аясында ЕҚЫК қолдауымен келіссөздер процесін жалғастыруға жағдай жасар еді [18, 2 б.].

1993 жылы 30 сәуірде әзірбайжан делегациясының дипломатиялық күш – жігері сәтті болды-822 (1993) қарары қабылданды, ол әзірбайжан бағалауына сәйкес “агрессорға өз күштерін Әзірбайжан Республикасынан тыс жерлерге шығарудан және экспансионистік саясатынан бас тартудан басқа жол қалдырмайды” [19, 2 б.].

Армения үкіметі 822 қарары қабылданғаннан кейін Келбаджардың бұдан былай халықтың қауіпсіздігіне және Таулы Қарабақ шекараларына қауіп төндірмейтіндігіне нақты кепілдіктермен барлық әскери әрекеттерді дереу тоқтатуға шақырады деп мәлімдеді. Сонымен бірге, Әзірбайжан үкіметін ЕҚЫК қамқорлығындағы процесс аясында келіссөздерді қайта бастаудан бас тартып, 822-қарардың қаулы мен хаттарын ұстанбады деп айыптады. Сондықтан Әзірбайжан тарапының келіссөздер жүргізуден бас тартуы Армения мен Таулы Қарабаққа Қауіпсіздік Кеңесінің жоғарыда аталған талаптарын орындауға мүмкіндік беретін келісім жасасуға ықпал етпейді [20, 2 б.].

Қарардың қабылдануы кезінде халық пен Әзірбайжан армиясының қарулы күштерінің қатарында Қарабақ пен оған іргелес аумақтарды жоғалту жөніндегі саяси басшылығының әрекеттеріне наразылық күшейе түсті. Әзірбайжан армиясының полковнигі Сурет Гусейнов президент А. Елшібейге қарсы көтеріліс жасап, елдегі билікті тоқтатты. 1993 жылы 21 маусымда Әзірбайжандағы саяси оқиғаларды бақылаған Түркия президент А. Елшібейді “заңды түрде сайланған қатысушы мемлекеттің үкіметін демократиялық емес құралдармен құлатқан немесе құлатуға тырысқан жағдайда, біз БҰҰ Жарғысына сәйкес осы мемлекеттің заңды органдарын қатаң қолдаймыз…” деп мәлімдеді. Бұдан әрі Анкара “Президент Елшібей азаматтық соғыс пен қантөгісті болдырмау үшін астанадан кетуге мәжбүр болды, бірақ ол Әзірбайжанның заңды үкіметінің басшысы болып қала беретінін және күш қолдану қаупі оны өз орнын тастап кетуге мәжбүрлемейтінін” айтты [21, 2 б.].

Жаңа президент сайланғанға дейін президенттің міндетін атқарушы 1993 жылғы 2 шілдеде Әзірбайжан Республикасының Президенті және Әзірбайжан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы Гейдар Алиевке берілді. Елдегі ішкі саяси жағдайды тұрақтандырып, Г.Алиев халықаралық қауымдастықты Әзірбайжанның ішкі және сыртқы саясаты өзгеріссіз қалады деп сендіруге асықты. Ол “теңдік пен өзара тиімділік негізінде құрылған шет елдермен экономикалық ынтымақтастық жалғасады және кейбір шетелдік компаниялармен қол қоюға арналған келісімдерге қатысты қабылданған міндеттемелер өркениетті нормалар аясында сақталады” деп уәде берді [22, 2 б.].

Әзірбайжандағы ішкі саяси дағдарысты пайдаланып, Армения Агдам, Физули, Джабраил, Кубатлы және Агдере қалаларына қарсы соғыс қимылдарын кеңейтті. 1993 жылғы 6-7 шілдеде жоғары сапардағы Ыстамбұл кездесуінде Әзірбайжан, Ауғанстан, Иран, Қазақстан, Қырғызстан, Пәкістан, Тәжікстан, Түрікменстан, Түркия және Өзбекстанның мемлекет немесе үкімет басшылары Арменияның Әзірбайжанға қарсы агрессиясын айыптады [23, 2 б.].

Агдамдағы армян қарулы күштерінің шабуылдарына, 1993 жылы 27 шілдеде Еуропадағы Қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңестің Таулы Қарабақ жөніндегі Минск конференциясының төрағасы Марио Рафаэлли келесідей баға береді: “Мен Агдамды басып алу Таулы Қарабақ армяндарының қақтығысты бейбіт жолмен шешуге деген бұрынғы сенімдеріне мүлдем қайшы келетінін, атап айтқанда Агдамды иемденуге ниеті жоқ екенін атап өткім келеді. Ол сондай-ақ менің Агдам аймағындағы күштері шабуылды жалғастырғысы келмейтіні туралы мәлімдемені жоққа шығарады, сондықтан олар өздерінің ұстанымдарын тазартуға болмайтын миналармен қоршады (сондықтан олар менің Агдам-Степанакерт жолымен жүру туралы өтінішімнен бас тартты). Агдамды басып алуды өзін-өзі қорғау тұрғысынан ақтауға болмайды: мен бұл жерге өзім бардым, және менің және менің миссия мүшелерімнің көргендеріне қарап, Агдам Таулы Қарабақ үшін үлкен әскери қауіп төндірмеді деп санаймын” [24, 3 б.].

Жаңа аумақтық шығындарға байланысты Әзірбайжан Республикасының басшылығы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне агрессияны болдырмауға бағытталған барлық шараларды қабылдауға шақырды. Қауіпсіздік кеңесі 29 шілдеде шұғыл отырыс шақырып, онда 853 қарар қабылданды [25, 2 б.].

Әзірбайжанның тұрақты өкілі Гасан. А.Гасанов армян әскерінің іс-әрекеттері мыңдаған адамдардың тұрақты тұрғылықты жерлерінде жинаған барлық заттарын тастап, республика жолдарын толтырып, онсызда саны миллионға жақындап келе жатқан босқындардың үлкен армиясын толтырды деп мәлімдеді [26, 1 б.].

Армян-әзірбайжан қақтығысындағы қысқа мерзімді үзіліс Минск тобы 1993 жылғы 9-11 қыркүйек аралығында Мәскеуде және 22-28 қыркүйек аралығында Парижде бейресми кеңестер өткізгеннен кейін келді. Бұл кеңестер қақтығысушы тараптар арасында 12 және 13 қыркүйекте Мәскеуде, сондай-ақ 24 қыркүйекте Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдері басшыларының кездесуіне дейін және одан кейін тікелей байланыстар жүргізуге мүмкіндік берді. Тараптар атысты 5 қазанға дейін тоқтату туралы келісті [27, 1 б.].

Алайда атысты тоқтату ұзаққа созылмады. Сонымен, Әзірбайжан хабарламаларына сәйкес, 1993 жылы 24 қарашада Армения Республикасы Қарулы Күштерінің бөлімшелері бұрын өздері басып алған Әзірбайжанның Джебраил ауданының аумағынан шабуылға шықты. Ұрыс қимылдары барысында армян әскері Әзірбайжан Республикасының Иран Ислам Республикасымен шекарасының 161 шақырымын басып алып , Иранмен еркін сауда жүргізу мүмкіндігін қамтамасыз етті [28, 2 б.].

1993 жылы Қарабақтағы және оған іргелес жатқан аумақтардағы соғыс туралы баяндаманың соңында Әзірбайжанның уақытша өкілі Яшар Т. Алиевтің: “… әзірбайжан аумақтарының 20 пайыздан астамын басып алды. Армян қарулы күштерінің “этникалық тазарту” саясатының нәтижесінде 18000-нан астам адам қаза тапты, 50 000-ға жуық адам жарақат алды немесе мүгедек болды, 4000 адам ұсталды немесе тұтқынға алынды, миллионға жуық әзірбайжандар өз елінде босқын болды; оккупацияланған аумақтарда тұратын барлық әзірбайжандар жойылу қаупіне байланысты мекендерін тастап кетуге мәжбүр болды; 88000 тұрғын үй, 1000-нан астам жер аударылған кәсіпорындар, 250-ден астам мектеп, 250 медициналық мекеме қирады немесе өртенді” [29, 2 б.].

Жоғарыда аталған оқиғаларға сүйене отырып, автор 1993 жылы ЕҚЫК шеңберіндегі Минск келіссөздері және БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің екі қарарының қабылдануы соғыс қимылдарын тоқтатуға және Әзірбайжанның аумақтық тұтастығын қалпына келтіруге ықпалын тигізбеді, керісінше Арменияға Әзірбайжан аумағында кеңеюін тереңдетуге және көшбасшылардың назарын келіссөздер кезіндегі қақтығыстың өзінен алшақтатуға мүмкіндік берді деп болжайды. Алайда, болашақта БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің осы екі қарары Әзірбайжанға халықаралық құқық мәселелері бойынша Армениямен ақпараттық соғыс жүргізе отырып, өзінің аумақтық тұтастығын қалпына келтірген кезде қосымша моральдық құқық береді.

Пайдаланған дерекккөздер тізімі

• Система официальной документации Организации Объединенных Наций (СОД). Письмо Постоянных представителей Российской Федерации и Соединенных Штатов Америки при Организации Объединенных Наций от 21 января 1993 года на имя Генерального Секретаря// https://undocs.org/ru/s/25148
• СОД ООН. Письмо Постоянных представителя Азербайджана при Организации Объединенных Наций от 12 января 1993 года на имя Председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25143
• СОД ООН. Письмо Постоянных представителя Армении при Организации Объединенных Наций от 22 января 1993 года на имя Председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25142
• СОД ООН. Письмо Постоянных представителя Азербайджана при Организации Объединенных Наций от 28 января 1993 года на имя Председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25186
• СОД ООН. Письмо Постоянных представителя Армении при Организации Объединенных Наций от 27 января 1993 года на имя Председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25181
• СОД ООН. Записки Председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25199
• СОД ООН. Письмо Постоянных представителя Азербайджана при Организации Объединенных Наций от 8 февраля 1993 года на имя Председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25254
• СОД ООН. Письмо Постоянных представителя Азербайджана при Организации Объединенных Наций от 12 марта 1993 года на имя Председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25408
• СОД ООН. Письмо Постоянных представителя Азербайджана при Организации Объединенных Наций от 15 марта 1993 года на имя Председателя Совета Безопасности// https://undocs.org/ru/s/25418
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 29 марта 1993 года на имя председателя Совета Безопасности //https://undocs.org/ru/s/25483
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 5 апреля 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25526
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Армении при ООН от 1 апреля 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25510
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Турции при ООН от 3 апреля 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25524
• СОД ООН. Доклад Генерального секретаря в соответствии с заявлением Председателя Совета Безопасности в связи с ситуацией в отношении Нагорного Карабаха // https://undocs.org/ru/s/25600
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 13 апреля 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25599
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 14 апреля 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25602
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Армении при ООН от 17 апреля 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25626
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 25 апреля 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25664
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 4 мая 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25724
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Армении при ООН от 12 мая 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25776
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Турции при ООН от 22 июня 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/25987
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 7 июля 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/26057
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 9 июля 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/26067
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 28 июля 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/26184
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 2 августа1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/26228
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Азербайджана при ООН от 15 августа1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/26307
• СОД ООН. Письмо Постоянного представителя Италии при ООН от 1 октября1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/26522
• СОД ООН. Письмо Временного поверенного в делах Постоянного представительства Азербайджана при ООН от 26 ноября 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/26805
• СОД ООН. Письмо Временного поверенного в делах Постоянного представительства Азербайджана при ООН от 2 декабря 1993 года на имя председателя Совета Безопасности // https://undocs.org/ru/s/26805

Оспанов Нұрлан

 Р.Б. Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының ғылыми қызметкері

e-mail: osp_nurlan@mail.ru

Дереккөз: Shygys журналының 2021ж. № 3 санында жарық көрген, 101-109 бб.